In de Gemäldegalerie:

In the studio:

Het zit met inspiratie meestal niet zoals je dénkt dat het zit.
Je loopt niet in een museum, in een winkel of een bos en denkt: ah! dat ga ik schilderen.
Het is eigenlijk meestal andersom; je bent al met iets begonnen dat je later tegenkomt, herkent, en dat gebeurt soms vrij letterlijk.
Zo zie ik nu overal paarden, omdat ik op geheel intuïtieve wijze besloot dat er een paard moest staan, in de kamer ik aan het tekenen was. En zo schilderde ik in een ander werk een tegelvloer die me haast een kreet van verbazing deed slaken toen ik een soortgelijke vloer tegenkwam in een heel klein, prachtig schilderij van Dieric Bouts, in de Gemäldegalerie. Christus op bezoek bij Simon, met lekkere vissen op de tinnen borden.
Thuisgekomen zag ik pas dat hij hetzelfde rood plaatste naast dat blauw-groen-grijzige van de vloer.
Bij mij helaas niét die aandoenlijke Maria Magdalena waarvoor het tafelkleed een beetje omgeslagen is.
Ze droogt de voeten van Jezus met haar haren, nadat ze die met haar tranen gewassen heeft en later zal zalven met de olie uit het stenen potje. Maar wie weet.

Finding inspiration usually does not go the way you think it does.
You don’t walk around in a museum or shop or a forest and think, ah! I’m going to paint that.
It is actually mostly the other way around, you have started something that you later encounter, recognize, sometimes quite literally.

Now I see horses everywhere, because I decided in a completely intuitive way that there should be a horse in the room I was drawing. And then in another work I painted a tile floor that almost made me cry of surprise when I came across a similar floor in a very small, beautiful painting by Dieric Bouts, in the Gemäldegalerie. Christ visiting Simon, with tasty fish on the tin plates. When I got home I saw that he placed the same red next to that blue-green-gray of the floor.
Unfortunately in mine not that endearing Mary Magdalene for whom the tablecloth is slightly turned. She dries the feet of Jesus with her hair, after washing them with her tears and later anointing them with the oil from the stone jar. But who knows.

Dit is het eerste grote werk dat ik hier in Berlijn maakte. Eigenlijk had ik het plan de kasten, schappen en lijsten te vullen tot ik ineens zeker wist dat het juist leeg moest blijven. Alles is ingepakt en in afwachting. Vervolgens schoof het paard -een beetje verlegen- in beeld.


This is the first major work I made here in Berlin. Actually, I had the plan to fill the cupboards, shelves and frames until I suddenly knew for sure that it had to be left empty. Everything is packed and waiting.
Then the horse – a little shy – slid into the picture.

Modellpark Berlin heet het, een soort Madurodam, maar eenvoudiger, met een rek ansichtkaarten en een tentje waar ze curryworst verkopen. Jammergenoeg niet hele kleine, niet op schaal. Er moet voortdurend en flink opgeknapt worden, verzekerde de meneer me die middenin de Rijksdag stond om de schade van de laatste storm op te nemen. Maar het is goed gedaan, met hier en daar een knop die werkt. Bachs orgelmuziek uit de kerktoren, en geluid van joelend publiek bij het stadion. Het is een project als sociale werkplaats waar mensen met een handicap hun bijdrage leveren. Het is een beetje onderkomen, nogal wat torens zijn afgebroken en vogels zijn op balkonnetjes gaan zitten die dat niet overleefden. Er was ook geen totaalplan-van-aanpak, de panden zijn uitgestrooid over het terrein, naast veel te hoog geworden struiken. Maar dat maakt het allemaal juist zo charmant.

It is called Modellpark Berlin, a kind of Madurodam, -the tiny version of the Netherlands in the Hague-, but simpler with a rack of postcards and a tent where they sell currywurst. Unfortunately not very small, not to scale. There is a need for continuous and substantial refurbishment, assured me the gentleman standing in the middle of the Reichstag to assess the damage from the latest storm. But it’s done well, with a button here and there that works. Bach’s organ music from the church tower, and the sound of a screaming audience at the stadium. It is a project as a sheltered workplace where people with disabilities make their contribution. It is a bit shabby, quite a few towers have been demolished and birds have settled on balconies that did not survive. There was also no plan-of-action, the buildings were scattered over the site, next to bushes that have grown too high. But that’s what makes it all so charming.

Dit vond ik zo grappig. Het Zeissplanetarium was ingestort, en dan plaatsen ze er wat bouwmateriaal en dragliners bij, redelijk op schaal, totdat er weer geld en tijd is om het op te knappen. Werk in uitvoering!

I thought this was so funny. The Zeiss planetarium had collapsed, and then they add some building materials and dragliners, reasonably to scale, until there is money and time to fix it up again. Work in progress!

En ja, ook het Joods Historisch Museum van Libeskind staat er, dat je nu van boven kunt zien en opvallend veel gelijkenis vertoont met het ontwerp voor het holocaust monument in Amsterdam. Vol opdringerige bedoelingen en symboliek.


And yes, the Jewish Historical Museum of Libeskind is also there, which you can now see from above and which has a striking resemblance to the design for the Holocaust monument in Amsterdam. Full of intrusive intentions and symbolism.

En om het rond te maken: Haus Lemke; het huis dat Mies van der Rohe in 1938 voor het echtpaar Lemke bouwde, net voor hij, vluchtend voor de nazi’s, naar de VS vertrok.

And to round it off: Haus Lemke; the house that Mies van der Rohe built for the Lemke couple in 1938, just before he left for the US, fleeing the Nazis.

Ik ben het vandaag op gaan zoeken, net voor het weer dicht moet.
Het is fantastisch gelegen aan een klein meer, de Obersee, in de wijk Hohenschönhausen. Het is bescheiden en prettig van verhoudingen; je zou er zo in willen.
Na de oorlog werd de omgeving van het huis verboden gebied; geheel in beslag genomen door het er vlakbij gelegen Ministerium für Staatssicherheit. De tuin werd een parkeerplaats, het huis een wasserette. Je ziet nog sporen van een extra raam in de bakstenen muur. Inmiddels is het een gerenoveerd monument.

I went to look it up today, just before it has to close again. It enjoys a fantastic location on a small lake, the Obersee, in the Hohenschönhausen district. It is modest and pleasant in proportions; you would like move in, like this. After the war, the area around the house became a prohibited area; completely taken up by the nearby Ministerium für Staatssicherheit. The garden became a parking lot, the house a laundry. You can still see traces of an extra window in the brick wall. It is now a renovated monument.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Het is al lang geleden dat ik begonnen ben met het fotograferen van Maria zoals ik haar op schilderijen tegenkwam, zag ik in mijn foto-archief dat ik hier probeer te ordenen. In het Louvre raakte ik er een beetje aan verslaafd en hier in de Gemäldegalerie zette ik het voort.
Maria lacht nooit, er is heel soms een vertederde glimlach die om haar lippen speelt. Haar ogen zijn in de meeste gevallen geloken en ze kijkt ons zelden aan. Het is een mengeling van aarzelende berusting, van zorg en ingehouden verdriet om wat komen gaat. Ik heb nog nooit een gelukkige Maria gezien, geen blije moeder met de pasgeboren zoon in haar armen. Dat begint al bij haar afwerende houding als de engel Gabriël bij de annunciatie komt vertellen dat ze onbevlekt zwanger zal worden van de zoon van God. En dat is goed te begrijpen. Je kunt haar bezorgde blik misschien ook verklaren door het voorvoelen, dat ze voorvoelt hoe het zal gaan eindigen. En dat het een zwaar leven zal zijn. Die wijze van afbeelden is dezelfde door de eeuwen heen, dezelfde iconografie in de Byzantijnse mozaïeken, de meeste iconen, en van de vroege Middeleeuwen tot in de late Renaissance.

I saw in my photo archive that I am trying to organize here, that it has been a long time since I started photographing Mother Mary as I encountered her in paintings. In the Louvre I became a little addicted and here in the Gemäldegalerie I continued.
Maria never smiles, sometimes there is an endearing smile that plays around her lips. Her eyes are closed in most cases, she rarely looks at us. It is a mixture of hesitant resignation, of worry and restrained grief about what is to come. I have never seen a happy Mary, not a happy mother with the newborn son in her arms. This already begins with her defensive attitude when the angel Gabriel comes to tell her at the annunciation that she will conceive immaculate with the son of God. And who wouldn’t be. You can mainly explain her worried look by the foreboding, that she foresees how it will end. And that it will be a tough life. The same way of representation has been there through the ages, the same iconography in the Byzantine mosaics, most of the icons, and from the early Middle Ages on to the late Renaissance.

Het echte verdriet komt pas als Jezus aan het kruis hangt, en in de pietá met het dode lichaam van haar zoon in haar schoot. Dan heeft ze rode ogen van het huilen, of ziet net zo bleek als hij. Ik weet dat ik voor de eerste keer de enorme kracht van de Maria verering zag, toen ik op reis was in Guatemala en daar in een dorpskerk een kleine Indiaanse vrouw schokschouderend verdriet zag hebben, geknield opkijkend naar het beeld van Maria, dat haar door glazen tranen aankeek. Maria, die haar begreep.

De musea in Berlijn zijn even open geweest, maar sluiten maandag hun deuren weer.
Ik heb er enorm van genoten.

The real sorrow only comes when Jesus hangs on the cross, and in the pietá with the dead body of her son in her lap. Then she has red eyes from crying, or looks just as pale as her dead son. I saw the tremendous power of Mother Mary worship for the first time when I was traveling in Guatemala and there, in a village church, saw a small Native American woman shrugging in grief, looking up at the statue of Mary with glass tears looking down at her. Maria, who understood.


(nagekomen, op 30 april)

Een vriend attendeerde me op dit mooie, er helemaal op aansluitende stuk van Marjoleine de Vos, dat in de NRC van 20 december 2014 verscheen:

https://www.nrc.nl/nieuws/2014/12/20/het-lot-van-een-kind-ligt-vast-daar-denkt-een-moe-1448996-a670379

Wat is het een wonder, en wat is Rembrandt daar toch goed in.
Hier wordt niet geposeerd, hier wordt geluisterd.
Hoe krijg je dit voor elkaar met wat olieverf op een doek.
De man spreekt, hij is een doopsgezind prediker, de vrouw luistert en denkt er het hare van.
Ondertussen frummelt ze wat aan haar zakdoek. Hij beargumenteert, maar lijkt niet helemaal zeker te zijn van zijn zaak en kijkt haar niet aan. Zij denkt dat het anders zit, maar wacht er nog even mee dat uit te spreken.

What a miracle it is, and how good Rembrandt is at it.
There is no posing here, here is someone listening.
How do you achieve this with some oil paint on a canvas.
The man speaks, he is a Mennonite preacher, the woman listens and thinks hers.
In the meantime she fiddles with her handkerchief. He argues, but does not seem to be entirely sure and does not look at her. She thinks otherwise, but waits a while to tell him so.

Ik nam de foto’s in het museum, maar op google-arts kun je natuurlijk veel betere afbeeldingen vinden.

I took the pictures in the museum, but of course you can find much better pictures on google arts.

• 

• 

• 

• 

Het is niet groter dan een A-viertje. En toch wenkt ze je van verre, met die onnavolgbare blik die het midden houdt tussen zelfbewust, gereserveerd, alert en verleidelijk. De suppoost waarschuwde me dat het zo klein is dat ik het mogelijk over het hoofd zou zien, maar dat lukt helemaal niet, haar over het hoofd zien. Ik heb haar bovendien vaker bekeken, ze is inmiddels overbekend, uitvergroot in de hal van het ziekenhuis in Leiden, op placemats en brillendozen. En toch,- en dat is het mooie van alle tijd hebben in een museum waar nog maar zeven andere mensen rondliepen-, ontdekte ik iets dat ik niet eerder zag. Een speld die in de stof gestoken was met daarlangs een bijna onzichtbare draad die om haar hals ging en haar jurk op z’n plaats hield. Daarmee kwam ze ineens zo heel dichtbij; dat ze daar ‘s morgens aandacht aan had moeten besteden, voor ze naar de schilder Petrus Christus ging, die haar ergens rond 1470 vastlegde.

NB Nanda Janssen wees me er op dat het niet om een draad ging, maar om een bijna transparante voile die heel losjes om haar schouders is gedrapeerd. Ik ben teruggegaan en inderdaad, dat is het, een bijna doorzichtig stukje stof dat bijeengehouden wordt door een speld.

It’s no bigger than an A4. And yet she beckons you from afar, with that inimitable look that is a cross between self-aware, reserved, alert and seductive. The attendant warned me that the painting is so small that I might miss it, but I can’t at all overlook her. Moreover, I have watched her more often, she is now well known, magnified in the hall of the hospital in Leiden, on place mats and glasses boxes. And yet – and that’s the pleasure of having time to spend in a museum where only seven other people were walking around,- I discovered something that I hadn’t seen before. A pin stuck into the fabric with an almost invisible thread running around her neck, holding her dress in place. With that, she suddenly came so very close; that she should have paid attention to it that morning, before going to the painter Petrus Christus, who portrayed her sometime around 1470.

note: Nanda Janssen pointed out to me that it was not a thread, but an almost transparent voile draped very loosely around her shoulders. I went back and indeed it is, an almost invisible piece held together by a pin.

Johannes Zacharias komt uit Berlijn, -geboren en getogen- en zat in 2017 bij mij in de basisjaarklas op de Gerrit Rietveld academie.
Voor het vak sculptuur maakte hij toen een even eenvoudig als indrukwekkend filmpje, waarvan de bovenste foto laat zien wat er gebeurde. Hij staat voor het monument aan de Apollolaan in Amsterdam, dat de executie gedenkt, waarbij de Nazi’s in 1944, precies op die plek, 29 verzetstrijders doodschoten.
Johannes bleef daar maar staan, met gebogen hoofd, minutenlang. Dan probeerde hij -uit zijn hoofd- de Nederlandse tekst op te schrijven die op de marmeren plaat bevestigd is.

24 OKTOBER 1944.

ALS REPRESAILLE VOOR EEN ACTIE VAN HET VERZET
WERDEN DOOR DE DUITSE BEZETTER 29 GEVANGENEN
UIT HET HUIS VAN BEWARING AAN DE WETERINGSCHANS
NAAR DEZE PLAATS OVERGEBRACHT EN IN DE VROEGE
OCHTEND VAN 24 OKTOBER 1944 ZONDER VORM
VAN PROCES GEFUSILLEERD.

Het was natuurlijk een hele bescheiden gebeurtenis, maar raakte lagen die je niet helemaal bevroeden kunt. Een Duitse jongen, tegenover de beeltenis van drie Nederlandse jongens, toen net zo oud, die een poging deden een spaak in het wiel te steken, nog iets te keren en daarom vermoord werden. En het was vooral zijn nauwgezette poging de tekst over wat er gebeurd was zo precies mogelijk op te schrijven, die zoveel indruk maakte.

Johannes Zacharias comes from Berlin, born and raised, and was in my foundation year class at the Gerrit Rietveld Academy in 2017.
At the time, he made an equally simple and impressive performance for the sculpture class, the top photo shows what happened. He stands in front of the monument on the Apollolaan in Amsterdam, which commemorates the execution, when the Nazis shot 29 resistance fighters in 1944, exactly on that spot.
Johannes stood there, his head bowed, for several minutes. Then he tried – by heart – to write down the Dutch text that is attached to the marble slab.

OCTOBER 24, 1944.

AS A REPRESAIL FOR AN ACTION OF THE RESISTANCE
29 WERE CAUGHT BY THE GERMAN OCCUPIANT
FROM THE HOUSE OF CUSTOMS ON THE WETERINGSCHANS
TRANSFERRED TO THIS PLACE AND IN THE EARLY
MORNING OF OCTOBER 24, 1944 WITHOUT PROCESS
BEING EXECUTED.

It was of course a very modest event, but it touched layers that you cannot fully imagine. A German boy, facing the image of three Dutch guys, then the same age, who attempted to put a spanner in the works, and were therefore murdered. But it was especially his meticulous attempt to write down the text about what had happened as precisely as possible, that made such an impression.

Ik moest aan dit zuivere, eenvoudige gebaar denken toen ik vorige week zag dat het Holocaust momument aan de Weesperstraat in Amsterdam, van architect Daniel Libeskind al vorderde. Het lijkt me allemaal volkomen misplaatst daar. De spiegelende Hebreeuwse letters die als bliksemschichten op die smalle strook alleen van bovenaf gezien samen de woorden ‘In Herinnering’ vormen. Gedragen door ruim honderdduizend namen van de slachtoffers, in baksteen. Alles bij elkaar zo megalomaan dat het me minder zal roeren, vrees ik, dan dat kleine monument van Johannes. Dat ik nooit vergeten zal.

I was reminded of this pure, simple gesture when I saw last week that the Holocaust memorial on the Weesperstraat in Amsterdam, by architect Daniel Libeskind, in progress. It all seems completely out of place to me there. The mirrored Hebrew letters that together form the words ‘In Remembrance’ like lightning bolts on that narrow strip can only be read from above. Carried by more than a hundred thousand names of the victims, in bricks. All in all, so megalomaniacal that it will move me less, I fear, than that small monument of Johannes. That I will never forget.

Zomaar, midden op een plein, staat dit aantrekkelijke beeld en in de zomer is het een klaterende fontein, zo zag ik op foto’s. Pappelplatz, is een mini parkje op de plaats waar ooit een markt was, vandaar dat deze stenen jongeling zijn geld telt.
Ernst Wenck is de beeldhouwer en het is daar in 1912 geplaatst.
Het is schatplichtig aan Lo Spinario dat vaak is gekopieerd. Het kleine bronzen beeld in Rome, van 200 voor Christus, van de jongen die een doorn uit zijn voet haalt.

In the middle of a square one can find this attractive statue and in summer it is a splashing fountain, as I saw in photos. Pappelplatz, is a mini park on the site where there was once a market, which is why this stone youth counts his money.
Ernst Wenck is the sculptor and it was placed there in 1912.
It is indebted to Lo Spinario that has been copied many times. The small bronze statue in Rome, from 200 BC, of the boy pulling a thorn from his foot.

In de Alte National Galerie zag ik de ‘Dornauszieher’ van Gustav Eberlein, uit 1882.
Een schoonheidsideaal zo unverfroren verbeeld zou nu aanstootgevend kunnen zijn.
Het betekende indertijd een doorbraak voor de kunstenaar, die een jaar eerder zijn enige zoon, Anzio, verloren had.

In the Alte National Gallery I saw Gustav Eberlein’s ‘Dornauszieher’, from 1882.
A beauty ideal imagined in such an overtly manner, could now be offensive.
At the time, it was a breakthrough for the artist, who had lost his only son, Anzio, a year earlier.

Een vriend stuurde een foto van een middeleeuwse Spinario gehakt in steen, die hij tegenkwam in Cluny, ten zuiden van Dijon (Frankrijk).

Zes jaar geleden sloot de Neue National Galerie voor een grondige renovatie.
Ik was al een paar keer gaan kijken, maar het gebouw was omsloten door een enorme schutting.
Vorige week fietste ik er ‘s nachts langs (je mag in Berlijn met maximaal twee personen naar buiten na 22.00 uur) en zag dat het gebouw helemaal vrij stond. Zoals Mies van der Rohe het op zijn tekentafel had staan, zoals je je voorstelt dat hij het model presenteerde aan de opdrachtgevers, zo stond ik er voor. Het was zijn laatste gebouw en werd in 1968, een paar maanden voor zijn dood, opgeleverd.
Het is een juweel.

Six years ago, the Neue National Gallery closed for an extensive renovation.
I had already taken a look a few times, but the building was enclosed by a huge fence.
Last week I cycled past it at night (in Berlin you can go outside with a maximum of two people after 10 p.m.) and saw that the building was completely freed. As Mies van der Rohe had it on his drawing board, as you imagine him presenting the model to the clients, that’s how I stood for it. It was his last building and was completed in 1968, a few months before his death.
It’s a jewel.

De dag er op ging ik terug. Het lijkt er op dat Mies van der Rohe aan het eind van zijn leven kans zag opnieuw tot de kern te komen, die hij eind jaren 20 al raakte met de bouw van het Barcelona paviljoen. Eenvoudiger, strenger, zuiverder kan bijna niet. De constructie staat op een plateau van 100 x 100 meter. Een enorm, zwart stalen dak bestaande uit 324 cassettes, dat niettemin lijkt te zweven, rust op acht stalen zuilen en twee hele ranke, met marmer beklede kolommen. Het bestaat uit twee verdiepingen. De benedenruimte, met wanden, is geschikter voor het tentoonstellen dan de enorme, wandloze zaal erboven.

De restauratiearchitect, David Chipperfield zegt daarover:
„Wozu diese riesige Glashalle? Neun Meter hoch, Tageslicht, keine Zwischenwände. Was soll das? Was wirklich funktioniert ist das Untergeschoss mit dem Garten. Dort läuft die Maschinerie des Museums ganz hervorragend. Mies van der Rohe hat uns das Obergeschoss als Provokation hinterlassen. Künstler müssen sich fragen: Wie kann ich hier meine Kunst zeigen? Es wäre unverzeihlich, wenn das Haus nicht so wunderschön wäre. Es ist eine Ikone, ein Tempel. Es funktioniert.“

The next day I went back. It seems that at the end of his life Mies van der Rohe saw an opportunity to get back to the core, which he already touched upon in the late 1920s with the construction of the Barcelona pavilion. It could hardly be simpler, stricter, purer. The construction stands on a plateau of 100 x 100 meters. A huge black steel roof consisting of 324 cassettes, which nevertheless seems to float, rests on eight steel columns and two very slender marble-clad columns. It consists of two floors. The downstairs space, with walls, is more suitable for display than the enormous, wallless room above it.

The restoration architect, David Chipperfield, says:

“Why this huge glass hall? Nine meters high, daylight, no partitions. What should that? What really works is the basement with the garden. The machinery of the museum is running very well there. Mies van der Rohe left the upper floor for us as a provocation. Artists have to ask themselves: How can I show my art here? It would be unforgivable if the house wasn’t so beautiful. It’s an icon, a temple. It works.”

Een pionier moet niet alleen het gebouw, maar met zijn technici ook de wijze van bouwen ontwikkelen. In dit geval gebeurde dat in omgekeerde volgorde. Hij begon bovenaan. Met hydraulische takels werd het stalen dak, uit één stuk, op de goede hoogte gehangen en dan ondersteund.

A pioneer must not only develop the building, but -with his technicians– also the construction method . In this case, it was done in reverse order. He started at the top. With hydraulic hoists, the steel roof was hung in one piece at the correct height and then supported.

Het gebouw is tijdens de restauratie helemaal ontmanteld en van nieuw glas voorzien. In de garderobe waar volgens een tekening uit de jaren zestig, oorspronkelijk plaats moest zijn voor tachtig hoeden, kunnen nu duizend jassen hangen. Er is ondergronds een groot depot aan toegevoegd en de eerste tentoonstelling na de zomer zal er een zijn met het werk van Alexander Calder. Dat lijkt me een goed idee, de bovenruimte zo leeg mogelijk laten met enkele sculpturen en mobiles van Calder, ah!

The building was completely dismantled during the restoration and provided with new glass. The cloakroom, where, according to a drawing from the 1960s, originally had room for eighty hats, can now hang a thousand coats. A large underground depot has been added and the first exhibition after the summer will be one with the work of Alexander Calder. That seems like a good idea, leave the upper space as empty as possible with some sculptures and mobiles from Calder, ah!

Mies van der Rohe bouwde voor de Wereldtentoonstelling van 1929 in Barcelona het Duitse paviljoen, dat -zoals de meeste paviljoens in wereldtentoonstellingen- meteen na sluiting weer werd afgebroken. Men realiseerde zich gaandeweg dat het een belangrijk sleutelwerk was in zijn oeuvre en besloot het in 1986 zo nauwgezet mogelijk te herbouwen. Anders van afmetingen en verhoudingen, maar niet ver afstaand van wat hij veertig jaar later voor Berlijn ontwerpen zou.

Mies van der Rohe built the German pavilion for the 1929 World Exhibition in Barcelona, which – like most pavilions in world exhibitions – was demolished immediately after closing. It was gradually realized that it was an important key work in his oeuvre and it was decided in 1986 to rebuild it as meticulously as possible. Different in dimensions and proportions, but not far from what he would design for Berlin forty years later.

Het was in Bari, in Italië, waar ik afgelopen zomer hardop een kreet slaakte toen ik in de -uit haar slaap gekuste-Pinacoteca ineens voor een werk van Giovanni Bellini stond. San Pietro Martire (1490), net uit het restauratie atelier.
In een gekoeld, klein, speciaal getimmerd kamertje, waar ik steeds in en uit liep om het opnieuw te ervaren.

It was in Bari, Italy, where I yelled out loud last summer when I suddenly stood in front of a work by Giovanni Bellini, in the Pinacoteca. San Pietro Martire, just out of the restoration studio.
In a cooled, small, specially constructed room, where I kept walking in and out to experience it again.

Ik laat er een detail van zien:

Tien jaar eerder schilderde hij de Wederopstanding van Jezus, die we deze dagen vieren. Het is misschien van de zomer weer te zien in de onovertroffen Gemäldegalerie, nu moet ik het nog even doen met een afbeelding.
Het is een fors werk, zo’n anderhalve meter hoog, gemaakt voor een zijkapel van een kerk in Venetië (de San Michele).
De voorstelling is een bekende; de grafsteen is terzijde geschoven en het graf is leeg. Jezus keert terug naar zijn vader, verbaasd gadegeslagen door een paar wachters, terwijl andere nog slapen. Het lichaam lijkt weer gaaf, alle sporen van verwonding zijn verdwenen. Je gaat zigzaggend van linksonder naar hem toe.
Het is een gefantaseerd landschap op een niet helemaal te plaatsen moment van de dag. Het licht speelt een belangrijke rol, een specialiteit van Bellini, die licht en lucht niet meer realistisch weer wilde geven, maar het als uitdrukkingsmiddel van iets anders inzette. Is het ‘t morgenrood dat de nacht verdringt? Alle afbeeldingen laten andere kleuren zien, waarin Jezus soms overstraald wordt door wat het goddelijk licht zou kunnen zijn.
De rest van de hemel gaat in tussentonen van roze en licht oranje naar paarsig donker blauw, afhankelijk van het plaatje.

Natuurwetenschappelijk is de wederopstanding niet mogelijk, maar als zaak van het geloof, het wonder, heel aannemelijk. Maria Magdalena zou er getuige van zijn geweest en ook daarom moet je het echte werk zien. Is zij een van de drie kleine figuren, die met de rode mantel en kijkt ze naar hem? En verwijst de hand van Jezus naar het vaak vastgelegde moment, waarop Maria Magdalena hem aan wil raken nog voor hij verrijst, en hij dat afwijst (Nole mi tangere – raak me niet aan) of is het meer een zegenend gebaar. Waarschijnlijk het laatste. Hij kijkt omhoog, naar zijn vader, wellicht. En is dat een aalschover in de boom, links op gelijke hoogte, en waar verwijst dat dan naar?

Misschien maakt het schilderij in het echt zien, meer duidelijk.
Maar de kans is groot dat je met dezelfde vragen blijft zitten en dat is eigenlijk nog mooier.

Ten years earlier, he painted the Resurrection of Jesus, which we celebrate these days. To be seen -hopefully- in the unsurpassed Gemäldegalerie this summer, now I have to make do with an image.
It is a substantial work, about one and a half meters high, made for a side chapel of a church in Venice (the San Michele).
The performance is well known; the tombstone has been set aside and the tomb is empty. Jesus returns to his father, watched in amazement by a few guards, while others are still asleep. The body seems intact again, all traces of injury have disappeared. You go zigzagging from the bottom left up to him.
It is a fantasized landscape at a time of the day that is difficult to place. Light plays an important role, a specialty of Bellini, who no longer wanted to represent light and air realistically, but used them as a means of expression for something else. Is it the red of the morning that displaces the night? All images show different colors, in which Jesus is sometimes outshone by what could be the divine light.
The rest of the sky changes in shades from pink and light orange to purplish dark blue, depending on the picture.

From a scientific point of view the resurrection is not possible, but as a matter of faith, the miracle, it is very plausible. Mary Magdalene would have witnessed it and that’s why you have to see the painting in real. Is she one of the three little figures, the one with the red cloak and is she looking at him? And does the hand of Jesus refer to the often recorded moment, when Mary Magdalene wants to touch him before he arises, that he rejects (Nole mi tangere – don’t touch me) or is it more of a blessing gesture. Probably the latter. He looks up at his father, I guess. And is that a cormorant in the tree on the left at the same height, and what does that refer to.

Perhaps seeing the painting in real makes more clear.
But chances are that you will be left with the same questions and that is actually even better.